Üniversitede Nasıl Hoca Olunur?

Üniversitede nasıl hoca olunur sorusunun cevabı için öncelikle Türkiye’deki mevcut durumun incelenmesi önemlidir. 1981 Yükseköğretim Kanunu ile Türkiye’de yeni bir yükseköğretim sistemine geçilmiştir. Bazı kurumlar kendilerini yabancı araştırmacılara açmıştır. Öğrenciler için uluslararası hareketlilik programları başlatılmıştır. Türk ve yabancı araştırma kurumları arasında ikili ve çok taraflı iş birliği mevcuttur. 2010 yılına kadar, Bologna Süreci’nin uygulanmasına bağlı reformların, ulusal ajanslar tarafından emsal incelemesine dayalı kalite kontrol ve güvenceyi iyileştirmesi beklenmektedir.

Pozisyonlar için gereklilikler

Öğretim üyelerinin kariyer gelişimi Devlet Memurları Kanunu ile düzenlenir. Bu yasa aynı zamanda öğretim elemanlarının kariyer gelişimi için genel parametreleri belirler ve bu parametreler, daha sonra onları istihdam eden üniversiteler tarafından kararlaştırılır.

Öğretim üyesi kadrosunda yer alanlar arasında yer alabilmek için doktora derecenizi almış olmanız gerekmektedir. Hem doçent hem de profesörlük kadroları UAK ve YÖK tarafından verilmektedir. Doçent veya profesör olabilmek için, bir adayın iyi bir değerlendirme/rapora sahip olması ve belirli bir disiplinde üç ila beş uzmandan oluşan bir jüri tarafından sözlü ve/veya uygulamalı bir sınavı geçmesi gerekir. Bu sınavların yazılı veya mülakat şeklinde yapılmasına pozisyonu açan ana bilim dalı karar verir.

Uluslararası kalite standartlarını karşılamak için, akademik derece ve unvan kazanma kriterleri, yüksek dereceli akademik dergilerdeki bilimsel yayınları içerecek şekilde yakın zamanda değiştirilmiştir. Merkezi bir dil yeterlilik testi de kurulmuştur. Buna göre YÖK’ün geçerliliğini kabul ettiği ulusal veya uluslararası bir sınavdan geçerli bir not almak gerekmektedir.

Görevden alma çok nadirdir ve yalnızca kanıtlanmış intihal durumlarında gerçekleşir: İlk kararı YÖK verir, ardından yasama prosedürü izler.

Yükseköğretim Pozisyonları ve Atama Kriterleri

2020 yılında Türk yükseköğretim sisteminde 129 devlet, 79 vakıf ve 5 meslek yüksekokulu kurulmuştur. Devlet üniversitelerinde öğretim üyesi sayısı 158.098 olup, 2025 yılında 205.000’e çıkması beklenmektedir.

Üniversitede nasıl hoca olunur sorusunun bir diğer cevabı yükseköğretim sistemi içerisindeki öğretim üyesi ve öğretim görevlisi pozisyonları için gerekli olan atama kriterlerini bilmektir.

Öğretim üyesi atama kriterleri şu şekildedir:

Doktor Öğretim Üyesi: Yükseköğretim Kanunu’nun 23. maddesi, öğretim üyesi olarak işe alımları düzenler. Bir üniversitede açık olan doktor öğretim üyesi kadrosu, adayların başvurmaları için rektörlük tarafından ilan edilir. Dekan ve ilgili başkan, önerilerini kendi yönetimlerinin önerileriyle birlikte rektöre sunar. Randevu rektör tarafından yapılır. Doktor öğretim üyeleri bir üniversitede 4 yıla kadar işe alınabilirler. Sözleşmeler yeniden devredilebilir.

Doktor öğretim üyesi olarak işe alınma koşulları:

• Doktora derecesine sahip olmak veya tıpta veya tanımlanan sanat dallarından birinde yeterliliğe sahip olmak,
• Yabancı dil sınavında başarılı olmak
• Belirli bir üniversite tarafından belirlenen diğer belirli kriterleri telafi etmek

Doçent: Bir Üniversitede açık olan doçent kadrosu, adayların başvurabilmesi için rektörlük tarafından tam zamanlı veya yarı zamanlı olarak durumu belirtilerek ilan edilir. Adayların değerlendirilmesi için rektör tarafından üç profesör belirlenir. Bu profesörler adaylarla ilgili bireysel fikirlerini rektöre sunarlar. Rektör, üniversite yönetim kurulunun görüşü ile birlikte bu fikirlere göre atamayı yapar (Yükseköğretim Kanunu, Madde 24). Ayrıca üniversiteler bu görev için ek kriterler getirebilir. Doçent olabilmek için doçent unvanına sahip olmak gerekir (Doçent unvanını almak için doçentlik sınavını kazanmış olmak zorunludur. (Yükseköğretim Kanunu Madde 24).

Profesör: Profesörlüğe yükselme ve atamalar, yukarıda belirtilen yönetmeliğin 26 maddesi çerçevesinde işlenir.

• Doçent unvanını aldıktan sonra, boşalan profesörlük kadrosu ile ilgili bilim alanında en az beş yıl çalışmış olmak.
• İlgili bilimsel alanda uluslararası düzeyde uygulanabilir çalışmalar yapmış ve özgün makaleler yayınlamış olmak.

Rektörler, kadrolu veya yarı zamanlı bir pozisyon olduğunu belirterek adaylarda aranan nitelikler ile birlikte boş kadroları ilan eder. Ayrıca üniversiteler, Yükseköğretim Kurulu tarafından standartlaştırılanlara ek olarak daha fazla nitelik ve araştırma kaydı isteyebilir.

Tam profesörlük şartı için (Kanun 26):

• Doçentlik unvanından en az beş yıl sonra açık profesörlük kadrosunda görev yapmak;
• Uluslararası düzeyde hem teorik hem de pratik olarak ilgili alanda özgün, yeni ve son teknoloji araştırmalar yapmak;

Üniversitelere veya yüksek teknoloji kurumlarına atanacak profesörlük kadroları rektörlük tarafından ilan edilir.

Açık öğretim üyesi kadrosuna başvuran adayların bilimsel niteliklerinin tespiti için en az üçü farklı üniversitelerden olmak üzere üniversite yönetimi tarafından bilim alanı ile ilgili en az beş profesör atanır. Bu profesörler her aday için ayrı ayrı rapor verecek ve kadroda birden fazla atama adayı varsa tercihlerini belirtirler. Bu raporlar dikkate alınarak üniversite yönetiminin alacağı karar doğrultusunda atamayı rektör yapar.

Diğer öğretim elemanları: Öğretim görevlileri, öğretim görevlileri, araştırma görevlileri, uzmanlar, eğitim planlamacıları. Diğer öğretim elemanı alımında 657 sayılı Kanun’da (Devlet Memurları Kanunu) belirtilen şartlar aranır. Yükseköğretim Kanununun ilgili maddelerinde (Madde 31, 50) özel şartlar belirtilmiştir. Bu pozisyonlar için işe alımlar genellikle bir veya iki yıllık bir süre için yapılır. Zorunluluğun devamı halinde görevlendirme süresi uzatılır. Bu kadronun atanmasına ilişkin nihai karar üniversitelerin rektörlerine aittir.

Mesleki Durum

Üniversitede nasıl hoca olunur sorusunun bir diğer alt başlığı da mesleğin durumudur. Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarında öğretim elemanlarından “doçentler” ve “profesörler” kadrolu kadro statüsünde istihdam edilmektedir. Çalışma durumları sürekli olarak kanunla güvence altına alınmıştır (Yükseköğretim Kanunu, Madde 36). Diğer öğretim personeli (ortak rütbe altında sınıflandırılır: öğretim görevlisi veya öğretim görevlisi) sözleşmeli olarak istihdam edilir. Sözleşme süreleri tamamlandığında yeniden istihdam edilebilirler.

Maaşlar

Yükseköğretim kurumları içerisinde görev yapmakta olan öğretim elemanlarının maaşlarının belirlenmesinde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda yer alan indeks tablo ve parametreler dikkate alınmaktadır. Maaşlar belirlenirken 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu’nda yer alan ek endeks rakamları da dikkate alınmaktadır. Bu özel kanunda gerekli hükümlerin yer almaması durumunda 2547 (Yükseköğretim Kanunu/Yükseköğretim Kanunu) ve 657 (Devlet Memurları Kanunu) hükümlerine göre işlem yapılır. Öğretim kadrosuna temel maaş ödemesi dışında unvan, ders yükü, çalışma yeri, idari pozisyon vb. unsurlar (ek ders ücreti, üniversite fonu, geliştirme fonu, idari posta sermayesi, döner sermaye payı) dikkate alınarak ek ödemeler yapılmaktadır. vb.) (Yükseköğretim Personeli Kanunu, Madde 3, 4, 5, 11, 12, 13, 14, Ek Madde 4). Yükseköğretim öğretim elemanları da 657 sayılı Kanun (Madde 10) ile diğer memurlara sağlanan sosyal haklardan ve yabancı dil değişikliklerinden yararlanır.

Çalışma Süresi ve Tatiller

Yükseköğretim Kanunu’na (Madde 22) göre; öğretmenler, öğretim, araştırma görevleri ve yönetim tarafından verilecek diğer görevleri yapmakla yükümlüdürler. Fakülte personeli üniversitelerde sürekli olarak çalışmaktadır. Öğretim elemanlarının haftalık zorunlu ders saati (maaş karşılığı saat) 10 saat, diğer öğretim elemanları için 12 saattir (Madde 36/d, e). Normalde üniversitelerdeki öğretim dışı dönemlerde yıllık izinlerini alırlar. Öğretim kadrosu yıllık izinlerle ilgili olarak 657’nci Kanuna tabidir (Yükseköğretim Kanunu, md. 64).

Terfi ve İlerleme

Üniversitede nasıl hoca olunur sorusu için son alt başlık personelin terfi ve ilerleme durumlarıdır. Yükseköğretim kurumlarında öğretim elemanlarının yükseltilmesi Yükseköğretim Kanunu’nun 24 ve 26. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre yükseköğretimde üç kariyer basamakları bulunmaktadır. Bunlar doktor öğretim üyesi, doçentlik ve profesörlük olup, öğretmenlik kadrosuna atanmak için asgari şartlar Kurul tarafından belirlenir. Üniversiteler, Konsey tarafından belirlenen kriterlere ek olarak ek kriterler de talep edebilirler. Ayrıca yükseköğretim kurumlarındaki akademik idari kadrolar (rektörlük, dekanlık, müdürlük, bölüm başkanlığı vb.) gerekli koşulları taşıyan tüm akademik personele açıktır.